بررسی عملکردهای شناختی در معاینه وضعیت روانی
مقدمه
کنش‌های شناختی (Cognitive Functions) در ارزیابی‌های بالینی نقش کلیدی دارند و به ارزیابی و فهم توانایی‌های روانی فرد کمک می‌کنند. این عملکردها شامل هشیاری (Consciousness)، جهت‌یابی (Orientation)، توجه (Attention)، تمرکز (Concentration)، حافظه (Memory) و محاسبه (Calculation) است. در این نوشته، به بررسی دو کنش مهم، یعنی توجه و تمرکز، خواهیم پرداخت و روش‌های ارزیابی آن‌ها را توضیح خواهیم داد.
بنیان‌های فیزیولوژیک توجه و تمرکز
توجه:
- مغز میانی (Midbrain): تنظیم توجه از طریق ساختارهایی مانند کولیکولوس فوقانی.
- قشر پیشانی (Prefrontal Cortex): مدیریت توجه و تنظیم ورودی‌های حسی.
- شبکه توجه: شامل نواحی مختلف مغز که به توجه متمرکز و انتخابی کمک می‌کنند.
تمرکز:
- قشر آهیانه (Parietal Cortex): پردازش اطلاعات حسی و کنترل توجه فضایی.
- قشر پیشانی (Prefrontal Cortex): نگهداری توجه بر روی وظایف و تنظیم منابع شناختی.
- نظام‌های عصبی خودکار (Autonomic Nervous System): تنظیم فعالیت‌های فیزیولوژیکی مرتبط با تمرکز و توجه.
توجه: تعریف و ارزیابی
توجه (Attention) به معنای توانایی اشتغال بر یک محرک خاص بدون حواس‌پرتی توسط محرک‌های دیگر است. این توانایی از ارتباط چندسویه میان ساقه مغز (Brainstem)، سیستم لیمبیک (Limbic System) و فعالیت قشر مغز (Cerebral Cortex) ناشی می‌شود. نقص در هر یک از این نواحی می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات در توجه شود. توجه پایدار و متمرکز برای انجام کارهای روزمره، یادگیری، و تعاملات اجتماعی ضروری است.
طبق تعریف Sturman و Black، توجه توانایی فیلتر کردن محرک‌های غیرضروری و اشتغال بر محرک‌های مرتبط است.
روش‌های ارزیابی توجه
مشاهده (Observation)
- توضیح: در طول مصاحبه با بیمار، مشاهده رفتار و میزان توجه او به پرسش‌ها می‌تواند اطلاعاتی درباره وضعیت توجه او فراهم کند. اگر بیمار قادر به توجه به سوالات و پاسخ‌دهی صحیح باشد، این نشان‌دهنده توجه سالم است.
- اهمیت: مشاهده می‌تواند کمک کند تا در صورت وجود مشکل در توجه، شواهدی برای تحلیل بیشتر به دست آید. اگر بیمار به‌راحتی دچار حواس‌پرتی شود یا برای فهمیدن سوال شما نیاز به پرسش‌های مکرر و بازگویی سوال توسط شما باشد، ممکن است دچار مشکلاتی در توجه باشد.
تاریخچه
- بررسی مشکلات توجه در گذشته، مانند مشکلات در انجام وظایف کاری یا تحصیلی، می‌تواند مفید و حاوی اطلاعات شفاف کننده باشد. این اطلاعات می‌تواند نشان‌دهنده وجود اختلالات توجه باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارند.
- اهمیت: تاریخچه وجود نقصان‌هایی در توجه می‌تواند کمک کند تا درصورت وجود الگوهای نقصانی خاصی در توجه بیمار، اطلاعات مفیدی کسب کنیم.
آزمون تکرار اعداد (Digit Span Test)
در این آزمون، بیمار اعداد را به ترتیب گفته شده تکرار می‌کند. آزمون تکرار اعداد به دو صورت رو به جلو و رو به عقب انجام می‌شود. این آزمون به بررسی توانایی توجه بیمار در هنگام تکرار اطلاعات کمک می‌کند. فایل این آزمون را می‌توانید اینجا دانلود کنید.
آزمون با توالی‌های دو رقمی آغاز شده و به تدریج پیچیده‌تر می‌شود.
مراحل
- اعداد باید با یک ثانیه فاصله بیان شوند.
- اعداد باید به‌صورت تصادفی انتخاب شوند و از توالی‌های طبیعی خودداری شود.
- آزمون با توالی‌های دو رقمی آغاز شده و به تدریج پیچیده‌تر می‌شود.
تمرکز: تعریف و ارزیابی
تمرکز (Concentration) به معنای توجه پایدار به یک محرک خاص در طول زمان است. این توانایی به حفظ توجه بر روی یک وظیفه یا محرک در طول مدت زمان طولانی وابسته است. تمرکز به‌ویژه در انجام فعالیت‌هایی که نیاز به دقت و توجه مستمر دارند، اهمیت دارد.
تعریف تمرکز
تمرکز به عنوان توانایی حفظ توجه بر روی یک محرک یا وظیفه خاص در طول مدت زمان طولانی تعریف می‌شود. طبق تعریف Sturman و Black، تمرکز نیازمند حفظ توجه پایدار است و به معنی توانایی ادامه توجه به یک محرک یا وظیفه خاص بدون توجه به حواس‌پرتی‌های محیطی است.
تفاوت بین توجه و تمرکز
- توجه (Attention): توانایی تمرکز بر روی یک محرک خاص در یک زمان معین است.
- تمرکز : توانایی حفظ توجه بر روی یک محرک خاص در طول زمان است. به عبارت دیگر، توجه ممکن است موقتی باشد، در حالی که تمرکز نیازمند توجه پایدار است.
روش‌های ارزیابی تمرکز
آزمون‌های کسر سریالی (Serial Subtraction Tests)
- توضیح: در این آزمون‌ها، بیمار باید اعداد را به ترتیب خاصی کسر کند. زمان لازم برای تکمیل این آزمون‌ها و تعداد اشتباهات ثبت می‌شود.
- مراحل
- به بیمار دستور داده می‌شود که اعداد را به ترتیب خاصی کسر کند (مثلاً 7-100)
- زمان لازم برای تکمیل و تعداد اشتباهات ثبت می‌شود.
2. آزمون حروف تصادفی (Random Letter Test)
توضیح: در این آزمون، بیمار باید حروف خاصی را در میان حروف تصادفی شناسایی کند. این آزمون به بررسی توانایی تمرکز بیمار در شناسایی محرک‌های خاص کمک می‌کند.
- مراحل
- حروف باید به‌صورت تصادفی انتخاب شوند و در قالبی منظم ارائه شوند.
- بیمار باید هر بار که حرف هدفی را می‌شنود، پاسخ دهد.
نکات کلیدی در ارزیابی تمرکز
- زمان و اشتباهات (Time and Errors): تعداد اشتباهات و زمان لازم برای تکمیل آزمون‌ها معیارهای مهمی در ارزیابی تمرکز هستند.
- آزمون‌های دیگر (Alternative Tests): در صورت عدم توانایی بیمار در انجام آزمون‌های عددی، می‌توان از روش‌های جایگزین مانند نام بردن روزهای هفته یا ماه‌های سال استفاده کرد.
نتیجه‌گیری
در ارزیابی‌های شناختی (Cognitive Assessments)، توجه و تمرکز نقش‌های کلیدی دارند که به تعیین مشکلات شناختی و توانایی‌های شناختی بیمار کمک می‌کنند. ارزیابی دقیق این عملکردها به متخصصان کمک می‌کند تا تصویر واضح‌تری از وضعیت شناختی بیمار به دست آورند و برنامه‌های درمانی مؤثری طراحی کنند. با استفاده از روش‌های ارزیابی مناسب، می‌توان به شناسایی مشکلات توجه و تمرکز پرداخت و راه‌حل‌های مؤثری برای بهبود عملکرد شناختی بیمار ارائه داد.
